Γιατί το γήρας είναι το μυστικό της ευτυχίας και της δύναμης! Ενώ επιστήμονες και δισεκατομμυριούχοι επιχειρηματίες αναζητούν μανιωδώς το «ελιξίριο της νεότητας», παλεύοντας με τις ρυτίδες και, κυρίως, με τον αδυσώπητο χρόνο, μήπως η απάντηση βρίσκεται στην αποδοχή της φυσικής (και θετικής!) εξέλιξης των πραγμάτων; Όπως τονίζει η Michelle Feng, ψυχολόγος ειδικευμένη στη γηριατρική ψυχολογία και ιατρική, «όλοι μιλούν για τη γήρανση ως μια παρακμή».

Ωστόσο, η επιστήμη έχει διαφορετική άποψη. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που όχι μόνο δεν φθίνουν, αλλά βελτιώνονται όσο γερνάμε, αποκαλύπτοντας μια πολύ πιο αισιόδοξη εικόνα για την τρίτη ηλικία. 

Το μυστικό της ωριμότητας: Διαχείριση στρες και συναισθηματική ανθεκτικότητα

Μια από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις είναι ο τρόπος που το σώμα και το μυαλό μας αντιμετωπίζουν το στρες με την πάροδο του χρόνου. Παρόλο που οι υποχρεώσεις ενδέχεται να μειώνονται, το άγχος δεν εξαφανίζεται. Αυτό που αλλάζει δραματικά είναι η αντίδρασή μας σε αυτό. «Οι ηλικιωμένοι έχουν πολύ μεγαλύτερη ικανότητα να κατανοούν τις αγχωτικές καταστάσεις. Στην πραγματικότητα είναι πιο ικανοί να διαχειρίζονται το στρες από ό,τι όταν ήταν νεότεροι», εξηγεί ο Δρ. Aanand Naik, εκτελεστικός διευθυντής του UTHealth Houston Consortium on Aging. Ένας βασικός λόγος είναι η συσσωρευμένη εμπειρία ζωής, η οποία οδηγεί στην ανάπτυξη αποτελεσματικών στρατηγικών αντιμετώπισης επαναλαμβανόμενων προκλήσεων. Μια μελέτη του 2023 επιβεβαίωσε αυτό το εύρημα, δείχνοντας ότι ηλικιωμένοι 65-84 ετών είχαν χαμηλότερα επίπεδα κορτιζόλης (της ορμόνης του στρες) και καρδιακή συχνότητα κατά τη διάρκεια εργαστηριακού τεστ στρες, αισθανόμενοι συνολικά λιγότερο στρες από τους νεότερους ενήλικες (18-30 ετών).

Παράλληλα με τη διαχείριση του στρες, βελτιώνεται και η συναισθηματική μας ανθεκτικότητα. «Καθώς μεγαλώνετε, αποκτάτε λίγο περισσότερη συναισθηματική νοημοσύνη και συναισθηματική προσαρμοστικότητα», λέει ο Δρ. Naik. Αυτή η αλλαγή έχει και νευρολογική βάση: ενώ οι νεότεροι τείνουν να καταστέλλουν τα συναισθήματα χρησιμοποιώντας τις προμετωπιαίες περιοχές του εγκεφάλου (που συχνά οδηγεί σε εσωτερικό στρες), οι ηλικιωμένοι χρησιμοποιούν πιο συχνά την επανεκτίμηση, αναδιαμορφώνοντας τις καταστάσεις για να βρουν νέο νόημα. Αυτή η ωριμότητα κάνει πολλούς ανθρώπους λιγότερο συναισθηματικά αντιδραστικούς και εξηγεί γιατί οι ηλικιωμένοι αναφέρουν μεγαλύτερη συνολική συναισθηματική ευημερία.

 

Η σοφία της ηλικίας και η απελευθέρωση από την κριτική

Ενώ ορισμένα είδη μνήμης και η ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών μπορεί να μειώνονται με την ηλικία, άλλα, όπως το λεξιλόγιο και η μακροπρόθεσμη γνώση, παραμένουν σταθερά ή ακόμα και βελτιώνονται. Οι ερευνητές το ονομάζουν «κρυσταλλωμένη νοημοσύνη»: «Είναι η βάση της γνώσης», δηλώνει η Δρ. Feng. Με απλά λόγια, αυτή είναι η πραγματική μας σοφία. Σε ορισμένες κουλτούρες, όπως αυτή του νησιού Awaji στην Ιαπωνία, αυτή η σοφία όχι μόνο αναγνωρίζεται, αλλά καθορίζει τον ίδιο τον ρόλο της γήρανσης, καθώς οι ηλικιωμένοι υπερέχουν σε παραδοσιακές οικολογικές γνώσεις, ένα φαινόμενο που οι ερευνητές αποκαλούν «σοφία των πρεσβυτέρων». Αντίστοιχα, μια μελέτη του 2025 από το Πανεπιστήμιο της Χαβάης στο Μανόα διαπίστωσε ότι σε πολλές αυτόχθονες κουλτούρες (όπως των ιθαγενών Χαβανέζων, των Μαορί και των Ινουίτ), τα γηρατειά θεωρούνται κάτι σεβαστό, με τους ηλικιωμένους να κερδίζουν αυτόν τον σεβασμό διατηρώντας τις πολιτιστικές παραδόσεις και καθοδηγώντας την επόμενη γενιά.

Ένα ακόμα απελευθερωτικό όφελος της ηλικίας είναι ότι δε μας νοιάζει τόσο η γνώμη των άλλων. Οι ηλικιωμένοι συχνά αναφέρουν ότι ξοδεύουν λιγότερο χρόνο συγκρίνοντας τον εαυτό τους με τους άλλους. Αυτό συνάδει με τη θεωρία της κοινωνικοσυναισθηματικής επιλεκτικότητας, η οποία υποδηλώνει ότι καθώς οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ότι ο χρόνος τους μειώνεται, περιορίζουν το πεδίο της προσοχής τους. «Ο χρόνος που νιώθουμε ότι μας απομένει στη ζωή καθορίζει τις προτεραιότητές μας», εξηγεί η Δρ. Feng. «Όταν αυτός είναι πιο περιορισμένος, μπορεί να επικεντρωθούμε περισσότερο σε σημαντικά πράγματα που μπορούν να μας ωφελήσουν τώρα, αντί για το μέλλον».

 

Η σεξουαλική ικανοποίηση, η κορύφωση της ευτυχίας και η δύναμη της νοοτροπίας

Σε αντίθεση με κοινές παραδοχές, η σεξουαλική ικανοποίηση δεν μειώνεται απαραίτητα με την ηλικία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, βελτιώνεται. «Για όσους βρίσκονται σε σταθερές σχέσεις, η σεξουαλική ζωή συχνά βελτιώνεται στα πενήντα», λέει ο Δρ. Naik. «Δεν ξέρω αν αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι, αν έχετε παιδιά, πολλά από αυτά έχουν φύγει από το σπίτι, αλλά έχουμε μελέτες για ανθρώπους μέχρι τα 70 και 80 τους που εξακολουθούν να έχουν τακτικές σεξουαλικές σχέσεις». Τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες αναφέρουν υψηλότερη σεξουαλική ικανοποίηση με την αύξηση της ηλικίας, με τις γυναίκες να επωφελούνται ιδιαίτερα: μια μελέτη διαπίστωσε ότι γυναίκες ηλικίας 55-80 ανέφεραν υψηλότερη ικανοποίηση από τον οργασμό, ακόμη και όταν η σωματική διέγερση μειώθηκε, ενώ πολλές που δεν ήταν σεξουαλικά ενεργές εξακολουθούσαν να περιγράφουν υψηλή συνολική σεξουαλική ικανοποίηση.

Είναι πλέον επιστημονικά τεκμηριωμένο: η ευτυχία κορυφώνεται πολύ αργότερα από ό,τι νομίζουμε. Για χρόνια, μελέτες υποδείκνυαν μια «καμπύλη U» στην ευτυχία (υψηλότερη στην αρχή της ενήλικης ζωής, μείωση στα μέσα της ζωής, και αύξηση ξανά στα 50 και μετά). Ωστόσο, πιο πρόσφατες έρεψεις δείχνουν ότι η ευτυχία μπορεί να συνεχίσει να αυξάνεται με την ηλικία. Οι ηλικιωμένοι ενήλικες συχνά αναπολούν τα μέσα της ζωής τους ως μία από τις πιο θετικές περιόδους, και πολλοί αναφέρουν ότι η ικανοποίηση από τη ζωή τους κορυφώνεται στα 60 και στα 70 τους.

Τέλος, ίσως ο πιο καθοριστικός παράγοντας για το πώς θα γεράσουμε είναι η νοοτροπία μας. Σκέφτεστε με θετικό πρόσημο τα γηρατειά; Τότε το πιο πιθανό είναι ότι έτσι θα γεράσετε, σαν να εκπληρώνετε μια «προφητεία». Μια μελέτη του 2002 που δημοσιεύθηκε στο Journal of Personality and Social Psychology διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι με θετική στάση απέναντι στη γήρανση ζούσαν κατά μέσο όρο 7,5 χρόνια περισσότερο από εκείνους που είχαν εσωτερικεύσει αρνητικά στερεότυπα. «Αν οι άνθρωποι πιστεύουν ότι η κατάθλιψη είναι ένα φυσιολογικό μέρος της γήρανσης, τότε κατά κάποιον τρόπο προετοιμάζουν τον εαυτό τους», λέει η Δρ. Feng. «Αλλά δεν είναι έτσι. Πρέπει να καταλάβουμε ότι η γήρανση δεν είναι προκαθορισμένη. Έχουμε πολύ μεγαλύτερο έλεγχο στον τρόπο με τον οποίο γερνάμε από ό,τι νομίζουμε, και αυτό μπορεί να μας δώσει τη δύναμη να λάβουμε αποφάσεις που είναι καλές για εμάς», καταλήγει.