Το ξεχασμένο τέρας της αβύσσου. Ένα μυστηριώδες πλάσμα, που παρέμενε θαμμένο στον παγωμένο βυθό της Ανταρκτικής για σχεδόν ένα εκατομμύριο χρόνια, βγήκε επιτέλους στο φως, φέρνοντας μαζί του πληροφορίες που αναμένεται να αλλάξουν όσα γνωρίζαμε για την εξέλιξη της ζωής στους πολικούς ωκεανούς. Πρόκειται για την Akarotaxis gouldae, ένα νέο είδος ψαριού-δράκου που ανακαλύφθηκε πρόσφατα στα παγωμένα βάθη στα δυτικά της Ανταρκτικής Χερσονήσου. Η ανακάλυψη αυτή δεν είναι απλά μια προσθήκη στον κατάλογο της βιοποικιλότητας, αλλά ένας κρίσιμος δείκτης για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε ένα από τα πιο ευαίσθητα οικοσυστήματα του πλανήτη.

Η Akarotaxis gouldae, γνωστή και ως «ριγωτό ψάρι-δράκος» λόγω των χαρακτηριστικών της ριγών, έχει ακολουθήσει έναν εξαιρετικά μοναχικό εξελικτικό δρόμο. Αποκόπηκε από τον πιο κοντινό της συγγενή περίπου 780.000 χρόνια πριν, μια εποχή που η Ανταρκτική καλύφθηκε από τεράστιους παγετώνες, οι οποίοι απομόνωσαν ολόκληρα θαλάσσια οικοσυστήματα στα βαθιά. Οι πρόγονοι αυτού του είδους επιβίωσαν παγιδευμένοι σε υποθαλάσσιες λεκάνες, αναπτύσσοντας μοναδικές ιδιότητες. Μεταξύ αυτών, ξεχωρίζει η ικανότητα παραγωγής αντιψυκτικών γλυκοπρωτεϊνών, ουσιών που εμποδίζουν τον σχηματισμό πάγου στους ιστούς τους, ένα ζωτικής σημασίας χαρακτηριστικό για την επιβίωσή τους σε ακραίες συνθήκες ψύχους.

Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι τα πρώτα δείγματα του είδους υπήρχαν εδώ και δεκαετίες σε συλλογές μουσείων, αλλά είχαν εκ παραδρομής καταγραφεί ως γνωστά είδη. Μόνο όταν επιστήμονες συνέκριναν το DNA των δειγμάτων με φυσικά χαρακτηριστικά – όπως το κοντό ρύγχος, τις ιδιόμορφες γνάθους και τις χαρακτηριστικές ρίγες – αποκαλύφθηκε η μοναδική του ταυτότητα. Αυτό υπογραμμίζει τη σημασία των βιολογικών αρχείων και τη συνεχή ανάγκη για επανεξέταση και ανανέωση της επιστημονικής γνώσης.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το νέο αυτό ψάρι παρουσιάζει χαρακτηριστικά που το καθιστούν ιδιαίτερα ευάλωτο:

• Αναπτύσσεται πολύ αργά, κάτι που το καθιστά επιρρεπές σε εξωτερικές πιέσεις.
• Έχει ελάχιστα ωάρια στις ωοθήκες του, περιορίζοντας την αναπαραγωγική του ικανότητα.
• Ζει κυρίως σε μεγάλα βάθη, ανεβαίνοντας στα ρηχά μόνο για αναπαραγωγή.
• Οι προνύμφες του ανεβαίνουν στην επιφάνεια, εκεί όπου κινδυνεύουν ιδιαίτερα από τα αλιευτικά δίχτυα.

Ο αργός αναπαραγωγικός ρυθμός σημαίνει ότι ο πληθυσμός του είδους μπορεί να μην ανακάμψει ποτέ αν πληγεί από εξωτερικούς παράγοντες, όπως η αλιεία ή η κλιματική αλλαγή.

Η ανακάλυψη της Akarotaxis gouldae γίνεται σε μια στενή λωρίδα 250 μιλίων κατά μήκος της δυτικής ακτής της Ανταρκτικής – μιας από τις ταχύτερα θερμαινόμενες περιοχές στον πλανήτη. Το 2020, η θερμοκρασία εκεί έσπασε ρεκόρ φτάνοντας τους 18,3°C, ένα ανησυχητικό σημάδι της επιταχυνόμενης κλιματικής αλλαγής.

Η μείωση του θαλάσσιου πάγου έχει ήδη μειώσει δραματικά τον πληθυσμό της Ανταρκτικής ιχθύδας “silverfish”, που αποτελεί βασική τροφή για πιγκουίνους και φώκιες, διαταράσσοντας ολόκληρη την τροφική αλυσίδα. Επιπλέον, ο βιομηχανικός στόλος που αλιεύει κριλ (μικρή γαρίδα) με τράτες δρα στα ίδια βάθη όπου κινούνται τα νεαρά ψάρια-δράκοι, αυξάνοντας τον κίνδυνο τυχαίας αλίευσης και περαιτέρω μείωσης του πληθυσμού τους.

«Ο περιορισμένος βιότοπος, ο αργός ρυθμός αναπαραγωγής και η παρουσία των προνυμφών στα ρηχά υποδηλώνουν ότι αυτό το είδος είναι ιδιαίτερα ευάλωτο στις ανθρωπογενείς πιέσεις, ιδίως στην αλιεία κριλ», προειδοποιούν οι επιστήμονες, εκπέμποντας έναν «κρίσιμο συναγερμό». Ακόμη και μερικές εκατοντάδες άθελα αλιευμένων προνυμφών μπορούν να καταστρέψουν έναν ολόκληρο κύκλο αναπαραγωγής, με καταστροφικές συνέπειες για το είδος.

Το είδος ονομάστηκε προς τιμήν του ερευνητικού σκάφους “Lawrence M. Gould”, που ολοκλήρωσε την αποστολή του στην Ανταρκτική το 2024, μετά από χρόνια εξερεύνησης των πιο αφιλόξεντων υδάτων του πλανήτη. Οι ερευνητές ελπίζουν ότι η ανακάλυψη της Akarotaxis gouldae θα:

• Ενισχύσει τη διεθνή πίεση για προστασία της Ανταρκτικής, αναδεικνύοντας την ανάγκη για άμεση δράση.
• Αναδείξει τη σημασία των μουσείων και των βιολογικών αρχείων, ως θησαυρούς γνώσης που μπορούν να αποκαλύψουν κρυφά μυστικά.
• Θυμίσει ότι η βιοποικιλότητα της Ανταρκτικής δεν είναι ανεξάντλητη — και ήδη απειλείται, απαιτώντας άμεσες και συντονισμένες προσπάθειες διατήρησης.