Ποιο είναι το «λουλούδι του Δαρβίνου»-Γιατί το ψάχνουν οι επιστήμονες στα ελληνικά βουνά
Με σύνθημα «Κάντε επιστήμη, όχι πόλεμο- Make science, not war», και στο πνεύμα του γνωστού τραγουδιού του Τζων Λένον «Δώστε μια ευκαιρία στην ειρήνη-Give peace a chance», εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες συμμετέχουν στην πανευρωπαϊκή εκστρατεία για την κίτρινη πρίμουλα (το λουλούδι του Δαρβίνου) που υλοποιείται σε περισσότερες από 30 ευρωπαϊκές χώρες συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας.
Η επιστημονική κοινότητα που διεξάγει και φέτος την εκστρατεία «Αναζητάμε κίτρινες πρίμουλες»(πέρυσι έγιναν 400.000 καταγραφές) στέκεται αλληλέγγυα με όλους του ανθρώπους που επλήγησαν από τον φρικτό πόλεμο στην Ουκρανία, «ελπίζοντας» – όπως σημειώνει η επικεφαλής ερευνήτρια του έργου Δρ. Tsipe Aavik – ότι «μικρές ενέργειες όπως η συμμετοχή σε επιστημονικές εκστρατείες στο περιβάλλον μπορούν να προσφέρουν ένα μικρό κομμάτι φωνής σ’ αυτούς τους προβληματικούς καιρούς».
Το μήνυμα της Εσθονής ερευνήτριας του Ινστιτούτου Οικολογίας και Γεωεπιστημών του Πανεπιστημίου Tartu , που συνεργάζεται και με το Ελληνικό Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων του ΕΛΓΟ «Δήμητρα», μαζί με στοιχεία για την έναρξη της νέας περιόδου, βρίσκονται στην πλατφόρμα www.cowslip.science. Στην ίδια πλατφόρμα γίνονται σε 25 γλώσσες και οι αναρτήσεις όλων των Ευρωπαίων πολιτών-ερευνητών με τις παρατηρήσεις τους την Άνοιξη, την περίοδο που οι κίτρινες πρίμουλες ανθοφορούν.
«Πέρυσι παρά την πανδημία είχαμε πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα από πολλές χώρες. Φέτος ελπίζουμε ότι οι άνθρωποι θα βρούν λίγη παρηγοριά στη φύση, ίσως και να βρούν πρίμουλες και να κάνουν ξανά παρατηρήσεις» σημειώνουν οι συντονιστές της εκστρατείας.
Το λουλούδι του Δαρβίνου στα ελληνικά βουνά
Στην Ελλάδα, οι κίτρινες πρίμουλες είναι ήδη σε ανθοφορία, σε λιβάδια και δασικές εκτάσεις, σε υψόμετρα πάνω από 700 μέτρα, σε πολλά βουνά της ηπειρωτικής χώρας (στα τέλη Μαΐου, σε υψόμετρα πάνω από 1700 μ). «Ελπίζουμε» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Δρ. Νίκος Κρίγκας, επιστημονικά υπεύθυνος και Εντεταλμένος Ερευνητής του Ινστιτούτου Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων (εταίρος του έργου) «ότι οι πολίτες στην Ελλάδα θα ευαισθητοποιηθούν και θα συμμετάσχουν ενεργά με τις παρατηρήσεις τους σε αυτό το επιστημονικό εγχείρημα που βασίζεται στους πολίτες όλης της Ευρώπης. Προτρέπουμε- προσθέτει- τους ανθρώπους σε όλη την Ευρώπη να συνεχίσουν την υποστήριξή τους στο έργο μας, και ελπίζουμε να μπορέσουν να δωρίσουν χρόνο, δεξιότητες ή/και πόρους για ανθρωπιστική βοήθεια σε εμπόλεμες ζώνες».
H αρχική ιδέα της εκστρατείας δεν έχει πάντως αλλάξει, ούτε έχει τροποποιηθεί ο στόχος της. Ουσιαστικά οι επιστήμονες, με γνώμονα ότι οι απώλειες στη βιοποικιλότητα συνεχίζονται σε όλο τον κόσμο, ενεργοποίησαν την βοήθεια των πολιτών – την «επιστήμη των πολιτών» όπως την χαρακτηρίζουν – από τους οποίους συλλέγουν επιστημονικά δεδομένα συνδυάζοντας «το τερπνόν μετά του ωφελίμου». Οι πολίτες δηλαδή βγαίνουν στη φύση, διασκεδάζουν και παράλληλα αναζητούν κίτρινες πρίμουλες, κοιτάζουν μέσα στο λουλούδι, καταμετρούν και στέλνουν τα ευρήματα τους (και φωτογραφίες) απευθείας στους ερευνητές.
Τα προηγούμενα χρόνια, οι παρατηρήσεις θεωρήθηκαν επιτυχείς, και οι επιστήμονες από το εσθονικό πανεπιστήμιο του Tartu, από το ελληνικό Ινστιτούτο μαζί με άλλα πανεπιστήμια έχουν ξεκινήσει την αξιολόγηση και ανάλυση των δεδομένων που συγκεντρώθηκαν.
Η συχνότητα και η σημασία των τύπων S και L της κίτρινης πρίμουλας
Το πρώτο σημαντικό συμπέρασμά τους είναι ότι «αντιθέτως με τις προσδοκίες δεν υπάρχει ισορροπία μεταξύ δύο τύπων κίτρινης πρίμουλας στο φυσικό περιβάλλον. Συνήθως, σε αδιατάρακτες περιοχές, η συχνότητα των λουλουδιών τύπου S (με 5 μακρούς στήμονες και κοντό ύπερο) και L (με μακρό ύπερο και κοντούς στήμονες) είναι σε ίσες αναλογίες στη φύση. Αυτό καθιστά επιτυχημένες τις κίτρινες πρίμουλες και πιο πιθανή την αναπαραγωγή του είδους ενώ εξασφαλίζει πιο ανθεκτικούς και πολυποίκιλους πληθυσμούς.
Τα λιβάδια που χάνονται και η ανθρώπινη δραστηριότητα απειλούν το λουλούδι του Δαρβίνου
Τα στοιχεία που συνέλλεξαν οι πολίτες και ανέλυσαν οι επιστήμονες έδειξαν ότι η απώλεια λιβαδικών εκτάσεων μπορεί να κλονίσει την ισορροπία των διαφορετικών μορφών ανθέων με συνέπειες για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της κίτρινης πρίμουλας αλλά και άλλων ειδών. Πρώτον, τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν στην Εσθονία αποκάλυψαν μια συστηματική κυριαρχία των μορφών με κοντό στύλο έναντι των μορφών με μακρύ στύλο. Δεύτερον, οι συχνότητες των μορφών ήταν πιο πιθανό να αποκλίνουν, ειδικά σε μικρότερους πληθυσμούς. Τρίτον, οι αποκλίσεις ήταν ιδιαίτερα αυξημένες σε τοπία με υψηλότερη πυκνότητα ανθρώπινων πληθυσμών. Τα ευρήματα αυτά κρίθηκε ότι έπρεπε να εξεταστούν περαιτέρω και μ αυτόν τον τρόπο άνθισε και η ιδέα της πανευρωπαϊκής εκστρατείας.
«Είναι ένα θέμα που μας αφορά όλους» επισημαίνει ο κ Κρίγκας γιατί το λουλούδι του Δαρβίνου είναι ένας δείκτης για το περιβάλλον. Επιδράσεις και αλλαγές σε αυτό αφορούν επίσης δεκάδες άλλα φυτά και πρέπει να γνωρίζουμε άμεσα αν, ποιες και τι είδους αλλαγές συντελούνται προκειμένου να δράσουμε άμεσα».
Η εκστρατεία της κίτρινης πρίμουλας για το έτος 2022 συνεχίζει να αποτελεί μέρος του CENTER OF EXCELLENCE «ECOLCHANGE», Ecology of Global Change: Natural and Managed Ecosystems και το δίκτυο του έργου έχει ως τοπικούς συνεργάτες-συντονιστές πάνω από 40 πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, σχολεία-σχολικά δίκτυα, κρατικούς οργανισμούς και ΜΚΟ σε Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχία, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λετονία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Βόρεια Μακεδονία, Νορβηγία, Πολωνία, Σλοβακία, Σλοβενία, Σουηδία, Ελβετία και Ηνωμένο Βασίλειο.
