Χωριά θρύλοι στους πρόποδες του Ψηλορείτη
Από τον Άγιο Σύλλα μέχρι τα Ζωνιανά κάθε στάση συνοδεύεται από μια ρακή εκεί στον Ψηλορείτη
Τα θρυλικά Ζωνιανά είναι ένα ορεινό χωριό χτισμένο σε υψόμετρο 640 μέτρων, στους πρόποδες του Ψηλορείτη, σε απόσταση 43 χιλιομέτρων νότια της πόλης του Ρεθύμνου και σε κοντινή απόσταση από τα Ανώγεια. Το όνομα του χωριού ετυμολογείται από τη φράση «Ζώνε Θεέ», που σημαίνει «άκουσέ με, Θεέ μου». Παρ’ ότι εικάζεται ότι υπάρχει σαν οικισμός από την αρχαιότητα, αναφέρεται για πρώτη φορά το 1577. Το ανυπότακτο νεύμα των κατοίκων του χωριού, κάνει την παρουσία του στους απελευθερωτικούς αγώνες κατά των Τούρκων, αλλά και σε μεταγενέστερους πολέμους, όπου οι Ζωνιανοί προσέφεραν τα μέγιστα, γεγονός για το οποίο οι κάτοικοι είναι περήφανοι ότι το χωριό τους ήταν ανέκαθεν αμιγές ελληνικό και δεν έχει κατακτηθεί ποτέ.
Χωριά θρύλοι στους πρόποδες του Ψηλορείτη
Ξεκινώντας από τον Άγιο Σύλλα απολαμβάνουμε την όμορφη θέα από τη γέφυρα προς τον ποταμό με την πυκνή και όμορφη βλάστηση. Υπάρχει μονοπάτι Ε4, η ραχοκοκαλιά δηλαδή του αγροτουρισμού και άλλων εναλλακτικών μορφών τουρισμού, το οποίο ανεβαίνει από Άγιο Σύλλα-Δαμαβόλου-Αβδανίτες-Επισκοπή-Γαράζο.
Στρίβουμε με κατεύθυνση το χωριουδάκι του Δαμαβόλου πίνοντας μια σύντομη ρακή στο καφενείο. Οι αυθόρμητες παρέες που δημιουργούνται υπόσχονται ένα καλό ξεκίνημα, γεμάτο κέφι και πηγαίο χιούμορ. Απέναντι από το καφενείο είναι το Ηρώων του χωριού στη γωνία του δρόμου. Προχωρώντας προς τα όμορφα σοκάκια καταλήγουμε στην εκκλησία του Δαμαβόλου, παρατηρώντας τις πεζούλες στις παρυφές του δρόμου στις οποίες κάθονται ο νοικοκυρές μετά το σούρουπο. Αξίζει τον κόπο η επίσκεψη στο πετρόκτιστο και ιδιαίτερα προσεγμένο και λειτουργικό εκκλησάκι του Χριστού, που δεσπόζει στη μικρή πλατεία του χωριού, απέναντι από το πνευματικό κέντρο της ενορίας. Ανηφορίζουμε προς τον Άγιο Ιωάννη.
Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα προσεγμένο χωριό, στο οποίο εντύπωση προκαλεί το υπέροχο πλακόστρωτο οδόστρωμα και οι πολλές αναπαλαιώσεις των κτιρίων και των σπιτιών, προσδίδοντάς του τον χαρακτήρα του γραφικού. Το αποτέλεσμα της σύγχρονης παρέμβασης αν μη τι άλλο δημιουργεί μια πολύ όμορφη εικόνα δένοντας την παράδοση με τις σύγχρονες ιδέες τις αρχιτεκτονικής, σύμφωνες πάντα με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του Μυλοποτάμου, κατατάσσοντας τον ανακηρυγμένο αυτόν ως παραδοσιακό οικισμό παράδειγμα προς μίμηση σε όλον τον Μυλοπόταμο και την Κρήτη.
Ανηφορίζοντας προς τα πάνω χωριά του Μυλοποτάμου φτάνουμε στην Κάλυβο και τα Λιβάδια, δύο χωριά γεμάτα από κόσμο. Οι επιλογές στα καφενεία και στις τοπικές ταβέρνες είναι αρκετές, όπου ο επισκέπτης μπορεί να γευτεί τις παραδοσιακές μυλοποταμίτικες λιχουδιές, ενώ η βόλτα στην πλατεία των Λιβαδιών και η παρατήρηση των μνημείων των πεσόντων της πρόσφατης ιστορίας ενδείκνυται και δένουν το ένδοξο παλικαρίσιο παρελθόν του τόπου με το παρόν.
Συνεχίζοντας την κατεύθυνση μας στον πάνω Μυλοπόταμο περνάμε από την Κράνα, την πατρίδα του αγωνιστή του Αρκαδίου Παπα-Κρανιώτη. Διασχίζοντας το χωριό κατευθυνόμαστε δεξιά ανεβαίνοντας στα Κρανιώτικα Όρη απολαμβάνοντας την όμορφη θέα προς το χωριό και την άγρια φύση.
Λίγα λεπτά ακόμη οδήγηση και φτάνουμε στα Ζωνιανά. Το χωριό σφύζει από ζωή σε όλα του τα δρομάκια, τόσο από νέους όσο και από γεροντότερους, οι οποίοι φορούν τις παραδοσιακές κρητικές φορεσιές και καλωσορίζουν πρόσχαρα τον επισκέπτη, όπως κάθε καλός κρητικός οικοδεσπότης, επιβεβαιώνοντας τη μαντινάδα:
«Στον πάνω Μυλοπόταμο άμε και κάμε βόλτα
Και πες μου αν ήβρηκες ποτέ κλειστή την πόρτα».
Αξιοθέατα στο χωριό αποτελούν το σπήλαιο του Σφεντόνη στην είσοδο του χωριού, ενώ αξίζει και μία επίσκεψη στο μουσείο κέρινων ομοιωμάτων Ποταμιάνου, που περιλαμβάνει 87 κέρινα ομοιώματα σε φυσικό μέγεθος που αναπαριστούν σκηνές και σημαντικές μορφές από την ιστορία της Κρήτης.
Η ιστορία ξεδιπλώνεται στο Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων
Το Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων στο κέντρο των Ζωνιανών αποτελεί μια ευχάριστη έκπληξη. Παρουσιάζει σε έκταση 700 περίπου τετραγωνικών μέτρων 87 κέρινα ομοιώματα σε 14 παραστάσεις. Η ιστορία της Κρήτης ξεδιπλώνεται στα μάτια του επισκέπτη και ζωντανεύει στο σύγχρονο παρόν. Ένας πολύ προσεγμένος χώρος με κέρινα ομοιώματα όπου παρουσιάζονται προσωπικότητες αλλά και ιστορικά πεπραγμένα της Κρήτης όλων των αιώνων: ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο τραπέζι της διπλωματίας, ο Νικηφόρος Φωκάς ετοιμάζει τις εκστρατείες του και, ως αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας μας, εντυπωσιάζουν οι αναπαραστάσεις των τρόπων βασανισμού και θανάτωσης των πατριωτών που μαρτύρησαν από το τουρκικό μαχαίρι (καθώς και με χίλιους δυο άλλους τρόπους) και θα υπενθυμίσουν στον επισκέπτη ότι η ελευθερία του τόπου μας είναι ποτισμένη με το αίμα των παλικαριών του. Το μουσείο ενισχύει την μάθηση και την ικανότητα για γνώση και κατανόηση και παράλληλα προσφέρει μια μορφή βιωματικής μάθησης που εμφυσά την απλούστευση της σκέψης και της γνώσης.
Ένα από τα πιο γνωστά και πιο πλούσια σε διάκοσμο σπήλαια
Τα Ζωνιανά έχουν όμως να επιδείξουν και… φυσική ιστορία. Το σπήλαιο Σφενδόνη, στην άκρη του χωριού, με ιδιαίτερα οργανωμένες υποδομές για να δέχεται τον επισκέπτη και αναλυτική ξενάγηση στους χώρους του. Πρόκειται για ένα αρκετά μεγάλο σπήλαιο με μέγιστο μήκος σε ευθεία 145 μ. και έκταση περίπου 3.500 τ.μ., με πολλούς θαλάμους που διαδέχονται ο ένας τον άλλο. Μάλιστα οι αίθουσες του έχουν διαφορετικά ονόματα ανάλογα με το διάκοσμο τους. Έτσι έχουμε το «Άδυτο της Νεραΐδας», το «Θάλαμο των Αρμονιών», το μεγαλοπρεπές «Ανάκτορο» όπου οι κρύσταλλοι του ανθρακικού ασβεστίου λαμπυρίζουν, το «Παρεκκλήσι», τον «Παρθενώνα», το «Πανόραμα», τα «Απολιθωμένα Κύματα» και το «Θάλαμο του Χαμένου Παιδιού». Αυτός ο τελευταίος θάλαμος έχει τη δική του ξεχωριστή ιστορία μια και στο εσωτερικό του βρέθηκε πριν από κάποιες δεκαετίες ο σκελετός ενός παιδιού, καλυμμένος με σταλαγμιτικό υλικό. Όσο για την ονομασία «του Σφεντόνη η Τρύπα», αυτή προέρχεται από έναν αντάρτη από τα Σφακιά, τον Σφεντόνη, τον οποίο η παράδοση θέλει να είχε βρει καταφύγιο στο σπήλαιο.
