Πραστός Αρκαδίας: Το «στολίδι» του Πάρνωνα με τα μεσαιωνικά πυργόσπιτα
Από τον Μεσαίωνα μέχρι και τους προεπαναστατικούς χρόνους, ο Πραστός υπήρξε η παλιά και ιστορική πρωτεύουσα της Τσακωνιάς και μέχρι σήμερα ομιλείται από τους γηραιότερους η τσακώνικη διάλεκτος.
Είναι χαρακτηριστικά αυτά που περιγράφει στα μέσα του 17ου αιώνα ο φημισμένος Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή που ταξίδευε συχνά στην υπόδουλη Ελλάδα: “Μεταξύ Μονεμβασιάς και Ναυπλίου κατοικεί ένα έθνος με το όνομα Τσάκουνα. Η γλώσσα τους ούτε ελληνική, ούτε ιταλική είναι. Η λαλιά τους είναι περίεργη και ο καθένας δεν την καταλαβαίνει. Είναι χριστιανοί ραγιάδες. Το κλίμα και τα νερά τους είναι θαυμάσια. Μερικές έγκυες γυναίκες κουβαλούν στις ράχες τους φορτία βάρους 200 οκάδων. Οι νεαροί και τα παλικάρια σηκώνουν 300-400 οκάδες. Είναι πολύ δυνατοί και γεροί αυτοί οι άπιστοι. Ολοι τους φορούν άσπρες κάπες με πλατιά μανίκια και φούντες με κρόσσια από λεπτό μετάξι. Ολοι, άντρες και γυναίκες τυλίγουν τα κεφάλια τους με άσπρα φακιόλια. Εχουν μάτια μεγάλα, πρόσωπα πλατιά και φωνή που αντηχεί ηχηρά στα βουνά, σαν θόρυβος βροντής”.
ΕΔΩ ΑΠΟΚΛΕΙΕΤΑΙ ΝΑ ΝΙΩΣΕΙΣ ΞΕΝΟΣ
Από τις πιο ευχάριστες εκπλήξεις που συναντήσαμε στον Πραστό ήταν η υποδοχή από τους ντόπιους, οι οποίοι δεν γνώριζαν από πριν για την άφιξή μας. Ενα καφενείο, ένα εστιατόριο και ξενώνας σου δίνουν επιλογές για διαμονή στο χωριό. Αναζητώντας το σχολείο συναντήσαμε τον κ. Γιάννη Πετρή και την γυναίκα του, οι οποίοι μας μίλησαν για την πλούσια ιστορία του τόπου.
Ακριβείς πληροφορίες που αφορούν την έναρξη λειτουργίας του σχολείου, δεν έχουμε. Είναι βέβαιο ότι από την ίδρυσή του είχε δύο έδρες: μία θερινή στον Πραστό και μία χειμερινή στον Άγιο Ανδρέα. Tη δεκαετία του 1960 το σχολείο του Πραστού αριθμούσε περίπου 90 μαθητές ενώ το τελευταίο κουδούνι χτύπησε το 1985.
Σήμερα έχει μετατραπεί σε εστιατόριο, που λειτουργεί από το 2015 με το όνομα
“Ταβέρνα το Δημοτικό Σχολείο”. Οι τοίχοι του είναι διακοσμημένοι από αντικείμενα μια άλλης εποχής, φορεσιές, φωτογραφίες ηρώων και βιβλία γεμάτα ιστορία σαν να βρίσκεσαι σε ένα “μουσείο”.
Τα Σαββατοκύριακα είναι μία καλή ευκαιρία για να επισκεφτεί κανείς την περιοχή αλλά και να μείνει! Φτάνει να ενημερώσει από νωρίτερα. Όλα όσα ετοιμάζονται είναι φτιαγμένα με μεράκι, πολλή αγάπη και αγνά ντόπια υλικά. Χειροποίητα σκαστά μακαρόνια, πλακόπιτες, κόκορα μακαρονάδα, σαβόρι, βραστό, είναι μερικά από τα καλοφτιαγμένα και νοστιμότατα πιάτα που θα γευτείς. Η φωτιά στην ξυλόσομπα που καίει από νωρίς το πρωί και η ζεστή ατμόσφαιρα είναι μόνο κάποια από τα στοιχεία που θα σε κρατήσουν εκεί.
“Το προ της επαναστάσεως σχολείο που εδρεύει στον Πραστό ήταν προικισμένο από φιλόμουσους και φιλότιμους κατοίκους με πάμπολλα αναθήματα. Αυτά πιθανόν να ήσαν βιβλία, έδρες, θρανία στοιχειώδη όργανα θετικών επιστημών, κανόνες κ.α. Αλλά και μεταπολεμικά όταν δειλά δειλά επαναλειτουργούν τα σχολεία, στο Λεωνίδιο αρχικά και μετά στον Πραστό – Αγ. Ανδρέα, οι υλικοτεχνικές υποδομές δεν είναι ανύπαρκτες. Δίδονται πληροφορίες για χορηγήσεις από την Κυβέρνηση βιβλίων, αβακίων και πινάκων”. (ΓΑΚ Φ,1036, σ.5, λ.88).
ΤΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ ΣΠΙΤΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ
Τα σπίτια του Πραστού διατηρούν τα κύρια στοιχεία της τοπικής αρχιτεκτονικής, η οποία είναι λιτή και χαρακτηριστική: τοξωτή εξώθυρα, στενά παράθυρα, διακοσμητική θυρίδα, χτιστή σκάλα με ψηλό τόξο, στέγες από πλάκες σχιστόλιθου και συχνά με έντονα στοιχεία αμυντικής και οχυρής κατασκευής. Πιο πάνω από το χωριό απλώνονται δάση από καστανιές και έλατα. Σήμερα το χωριό δεν κατοικείται το χειμώνα, αλλά πολλά Σαββατοκύριακα, σε διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις το καλοκαίρι ζωντανεύει, αφού πολλοί ιδιοκτήτες, κυρίως κάτοικοι του Αγίου Ανδρέα, διατηρούν εκεί τη δεύτερη κατοικία τους.
Αξίζει να περπατήσει κανείς στα στενά γραφικά σοκάκια του χωριού ανάμεσα από λουλουδιασμένες αυλές και να θαυμάσει από κοντά την αυθεντική αρχιτεκτονική των σπιτιών.
Από τους μεσαιωνικούς χρόνους ήταν μια πολυάνθρωπη και εύπορη πόλη, γεμάτη πύργους, πλούσια αρχοντικά και εκκλησίες. Η επιλογή της απόκρημνης τοποθεσίας όπου κτίστηκε το χωριό οφειλόταν κυρίως σε αμυντικούς λόγους εξαιτίας των πειρατών. Το μεγαλύτερο μέρος του τσακώνικου πληθυσμού είχε εγκατασταθεί εκεί, όπου και διατηρούσε τη βασική κατοικία του. Εκτιμάται ότι ο πληθυσμός του Πραστού στους μεσαιωνικούς χρόνους ανερχόταν σε 9.000. Ο Πραστός είχε τότε 9 ενορίες, 30 εκκλησίες και έντονη οικονομική δραστηριότητα. Την περίοδο εκείνη ανθούσαν το εμπόριο και η ναυσιπλοΐα, ενώ οι εμπορικές σχέσεις του Πραστού είχαν φθάσει μέχρι την Κωνσταντινούπολη, τη Ρωσία, την Τουρκία, την Αίγυπτο και την Γαλλία.
Τα εμπορεύματα μεταφέρονταν συνήθως με σπετσιώτικα και υδραίικα καράβια, κυριότεροι μέτοχοι των οποίων ήταν οι πραστιώτες έμποροι. Λόγω του επικερδούς εμπορίου, είχε αναπτύξει σημαντική οικονομική ισχύ και είχε αναδειχθεί σε ιστορική πρωτεύουσα της Τσακωνιάς. Οι τρεις συνοικίες του ήταν στολισμένες με ψηλούς πύργους, ωραίες εκκλησίες, υδραγωγεία, επιβλητικά αρχοντικά, τα ερείπια των οποίων μαρτυρούν ακόμη και σήμερα, τη δύναμη και τη λάμψη του παλιού Πραστού. Το 1826 πυρπολήθηκε από τον Ιμπραήμ και έκτοτε ερημώθηκε. Οι Πραστιώτες στην προσπάθειά τους να γλυτώσουν την καταστροφική έφοδο του Ιμπραήμ κατέφυγαν στο Λεωνίδιο «τον σίγουρο τόπο» σύμφωνα με τον Θ. Κολοκοτρώνη. Στην περίοδο της επανάστασης του 1821 είχαν σημαντική συμμετοχή στις μάχες ενάντια στους Τούρκους, ενώ οι εφοπλιστές προσέφεραν πολλά πλοία και χρήματα για το ξεκίνημα του αγώνα.
Η ακμή και η αίγλη του χωριού έχουν αφήσει τα σημάδια τους ακόμα και σήμερα. Διασώζονται αρκετά παλιά πυργόσπιτα με πιο χαρακτηριστικά του Σαραντάρη (το καλύτερα διατηρημένο με εντοιχισμένη επιγραφή 1722), του Καλημέρη, του Μερίκα, του Καραμάνου (1788) και του Γούνελου, χτισμένα στη δεύτερη Τουρκοκρατία. Όλες είναι οχυρές κατοικίες που φέρουν τυφεκιοθυρίδες. 
Στον Πραστό υπάρχουν παλιές και αξιόλογες εκκλησίες. Ξεχωρίζουν οι Ταξιάρχες (18ος αι.), αρχικά μονόχωρος τρίκογχος ναός με μεταγενέστερες ανακατασκευές και προσθήκες, ο Άγιος Δημήτριος (17ος αι.), μονόκλιτη σταυρεπίστεγη βασιλική με τρούλο με ωραίες τοιχογραφίες και η Παναγία, παλιά μητρόπολη.
Δίπλα στην εκκλησία της Παναγίας, ερειπωμένης σήμερα, βρίσκεται μικρό ύψωμα με εξαίρετη θέα στο χωριό και στη γύρω περιοχή. Κάτω από αυτό και δίπλα στην εκκλησία υπάρχει η προτομή του Πραστιώτη Μανώλη Δούνια, αγωνιστή του 21, που πρωτοστάτησε στην άλωση της Τρίπολης στις 23 Σεπτεμβρίου 1821. Κάτω από την παλιά μητρόπολη είναι η μικρή πλατεία του χωριού, που πρόσφατα ανακαινίστηκε. Στο ψηλότερο σημείο του χωριού είναι το κοιμητήριο. Μια παλιά πλάκα, εντοιχισμένη εκεί, μαρτυρεί την παλιά ακμή της πολυάνθρωπης παλιάς πρωτεύουσας της Τσακωνιάς…
Στο κοντινό ρέμα της Μαζιάς υπάρχουν οκτώ νερόμυλοι και μια νεροτριβή. Ένας από τους νερόμυλους είναι δίπλα στη διακλάδωση του δρόμου Πραστού-Καστάνιστας και ένας δεύτερος βρίσκεται 500 μ. πιο πέρα, προς Καστάνιτσα. Οι υπόλοιποι βρίσκονται ψηλότερα και δεν είναι ορατοί από το δρόμο.
ΠΡΟΣΒΑΣΗ
Στο χωριό φτάνει κανείς είτε από τον Άγιο Ανδρέα παίρνοντας το δρόμο για την Καστάνιτσα, είτε από την Καστάνιτσα. Επίσης, κάποιος μπορεί να ακολουθήσει μια όμορφη εναλλακτική διαδρομή, που περνά από το μοναστήρι της Εορτακουστής (ή Αρτοκωστάς) και το οποίο απέχει 6 χλμ από τον Άγιο Ανδρέα. Περνώντας το μοναστήρι της Αρτοκωστάς, μπορεί κάποιος να επισκεφτεί και την μονή του Αγίου Νικολάου Καρυάς. Η διαδρομή, αν και δύσκολη, είναι μαγευτική και με ωραία θέα τον Πάρνωνα και τη χαράδρα της Ζαρμπάνιτσας. Συνεχίζοντας, ο δρόμος κατηφορίζει και συναντά το δρόμο Αγίου Ανδρέα – Καστάνιτσας.
Ολόκληρη η περιοχή είναι ένας παράδεισος για τους φυσιολάτρες και ιδανική για πεζοπορία και περπάτημα μέσα από μοναδικές διαδρομές που κρύβει σε κάθε του γωνιά ο Πάρνωνας.
