Από τον Κίσινγκερ στον Αραφάτ και τον Ομπάμα: Τα πιο αμφιλεγόμενα Νόμπελ Ειρήνης. Το Νόμπελ Ειρήνης χαρακτηρίζεται ως το πιο αμφιλεγόμενο από όλα τα βραβεία Νόμπελ, κάτι που πηγάζει από την ίδια την ιστορία του ιδρυτή του, Άλφρεντ Νόμπελ, εφευρέτη του δυναμίτη και συντελεστή στην τελειοποίηση της τεχνολογίας των όπλων.

Η φήμη του ως «έμπορος του θανάτου» τον σημάδεψε βαθιά: Όταν το 1888 πέθανε ο αδελφός του, Λούντβιχ, μία γαλλική εφημερίδα, νομίζοντας ότι πέθανε ο ίδιος ο Άλφρεντ, έβαλε τίτλο στη νεκρολογία: «Ο έμπορος του θανάτου πέθανε». Το κείμενο ανέφερε ότι ο Νόμπελ «έγινε πλούσιος βρίσκοντας τρόπους να σκοτώνει περισσότερους ανθρώπους, γρηγορότερα από ποτέ».

Αυτή η αρνητική νεκρολογία ώθησε τον Νόμπελ να ιδρύσει τον θεσμό των βραβείων (η πρώτη απονομή έγινε το 1901), σε μια προσπάθεια να αλλάξει την εικόνα με την οποία θα τον θυμόταν η ανθρωπότητα. Με αφορμή την ανακοίνωση του Νόμπελ Ειρήνης για το 2025, ακολουθούν οι πιο αμφιλεγόμενες βραβεύσεις στην ιστορία του θεσμού.

 

Περιπτώσεις που προκάλεσαν διεθνείς αντιδράσεις

 

1973: Χένρι Κίσινγκερ  

Η βράβευση του Χένρι Κίσινγκερ (τότε Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ) μαζί με τον Λε Ντουκ Θο του Βόρειου Βιετνάμ, για τις προσπάθειες τερματισμού του Πολέμου του Βιετνάμ, θεωρείται μία από τις πιο σκανδαλώδεις.

• Το πρόβλημα: Τη στιγμή της ανακοίνωσης, ο πόλεμος δεν είχε τελειώσει και η Συμφωνία του Παρισιού κατέρρευσε σχεδόν αμέσως.
• Η αντίδραση: Ο Λε Ντουκ Θο αρνήθηκε να παραλάβει το βραβείο, δηλώνοντας: «στη χώρα μου δεν υπάρχει ακόμη ειρήνη». Οι New York Times το χαρακτήρισαν «Βραβείο Νόμπελ Πολέμου».
• Οι ευθύνες του Κίσινγκερ: Ο Κίσινγκερ είχε την ευθύνη για μυστικούς βομβαρδισμούς της Καμπότζης και του Λάος (1969-1973) που στοίχισαν τη ζωή σε εκατοντάδες χιλιάδες αμάχους και συνέβαλαν στην άνοδο των Ερυθρών Χμερ. Επίσης, είχε ενεργό ρόλο στην ανατροπή του Σαλβαδόρ Αλιέντε στη Χιλή (την ίδια χρονιά της βράβευσης), με πολλούς να υποστηρίζουν ότι δεν θα έπρεπε ποτέ να τιμηθεί με βραβείο ειρήνης.

 

1994: Γιάσερ Αραφάτ 

Ο Γιάσερ Αραφάτ, ο Γιτζάκ Ράμπιν και ο Σιμόν Πέρες μοιράστηκαν το βραβείο για τις Συμφωνίες του Όσλο.

• Το πρόβλημα: Ο βασικός λόγος αμφισβήτησης ήταν ο ίδιος ο Γιάσερ Αραφάτ, ηγέτης της ΟΑΠ, τον οποίο η Δύση θεωρούσε για δεκαετίες τρομοκράτη λόγω των ένοπλων επιθέσεων κατά ισραηλινών και δυτικών στόχων.
• Η αμφιθυμία: Η στροφή του στη διπλωματία και η αναγνώριση του κράτους του Ισραήλ ήταν ιστορική. Όμως, πολλοί τον κατηγορούσαν ότι, ακόμη και μετά το Νόμπελ, δεν αποκήρυσσε πλήρως τη βία ως πολιτικό μέσο.

 

2007: Αλ Γκορ 

Η βράβευση του πρώην Αντιπροέδρου των ΗΠΑ Αλ Γκορ και της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC) για τη δράση τους ενάντια στην κλιματική αλλαγή.

• Η κριτική: Οι επικριτές θεώρησαν τη βράβευση παρεκτροπή από τις αρχές του Νόμπελ, υποστηρίζοντας ότι η περιβαλλοντική πολιτική δεν συνδέεται άμεσα με την ειρήνη, με την παραδοσιακή έννοια.
• Η δικαιολόγηση: Η Νορβηγική Επιτροπή Νόμπελ εξήγησε ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί απειλή για την παγκόσμια ειρήνη λόγω των ανισοτήτων και των συγκρούσεων για φυσικούς πόρους που προκαλεί.

 

2009: Μπαράκ Ομπάμα

Ο Μπαράκ Ομπάμα βραβεύτηκε μόλις εννέα μήνες μετά την έναρξη της πρώτης του θητείας, χωρίς να έχει επιτύχει κάποια απτή ειρηνευτική συμφωνία.

• Το σχόλιο: Πολλοί σχολιαστές δήλωσαν ότι το βραβείο δόθηκε προκαταβολικά, ως ενέχυρο καλών προθέσεων. Ένα από τα πιο εύστοχα σχόλια ήταν ότι: «Του απένειμαν το βραβείο “δεν είσαι ο Τζορτζ Μπους”».
• Η ειρωνεία: Λίγο μετά την απονομή, ο Ομπάμα ανακοίνωσε την αποστολή επιπλέον 30.000 στρατιωτών στο Αφγανιστάν, ενώ ενίσχυσε τις πολεμικές επιχειρήσεις τα επόμενα χρόνια.

2012: Ευρωπαϊκή Ένωση

Η βράβευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη συμβολή της στην προώθηση της ειρήνης στην Ευρώπη.

• Η πρόκληση: Η απονομή έγινε σε περίοδο βαθιάς οικονομικής και κοινωνικής κρίσης (με πρωταγωνίστρια την Ελλάδα), όπου οι πολιτικές λιτότητας οδηγούσαν σε κοινωνική οργή και συγκρούσεις.
• Η κριτική: Επικριτές, συμπεριλαμβανομένων πρώην νικητών του Νόμπελ, δήλωσαν ότι: «Η ειρήνη δεν είναι μόνο απουσία πολέμου, αλλά και κοινωνική δικαιοσύνη, και η ΕΕ απέτυχε να εξασφαλίσει κοινωνική ειρήνη εντός των συνόρων της».

 

Η μεγαλύτερη αδικία: Μαχάτμα Γκάντι

Η απουσία του Μαχάτμα Γκάντι από τη λίστα των βραβευμένων θεωρείται η πιο αμφιλεγόμενη «μη απονομή». Ο Γκάντι, ο θεμελιωτής της φιλοσοφίας της μη βίας (ahimsa), ήταν υποψήφιος πολλές φορές.

Η βράβευση δεν έγινε ποτέ, κυρίως λόγω πολιτικών δισταγμών της Επιτροπής, καθώς η Ινδία βρισκόταν υπό βρετανική κυριαρχία. Το 1948, όταν το βραβείο θα του απονεμόταν τελικά, ο Γκάντι δολοφονήθηκε στις 30 Ιανουαρίου. Καθώς ο κανονισμός δεν επιτρέπει μεταθανάτιες βραβεύσεις, το Νόμπελ Ειρήνης εκείνη τη χρονιά δεν απονεμήθηκε σε κανέναν.

---