Πόλεμος στην Ουκρανία: Οι απειλές και ο κίνδυνος πυρηνικού πολέμου από τον Πούτιν και τα σενάρια για διαμελισμό και εμφύλιο στην Ρωσία
Ο πόλεμος στην Ουκρανία ξεκίνησε με το αφήγημα Πούτιν πως η Δύση θέλει να εξαφανίσει από τον χάρτη την Ρωσία. Λογική στην οποία δεν έχει καταφέρει να βάλει τον ρωσικό λαό. Παράλληλα, η απειλή για ένα πυρηνικό χτύπημα δυναμώνει, ωστόσο ο κίνδυνος για μια ήττα σε αυτό το μέτωπο είναι ζοφερός. Παράλληλα δείχνει τι θα γίνει σε περίπτωση που τελικά ο ίδιος χάσει τον πόλεμο. Τι πολιτικές ή οικονομικές συνέπειες θα είχε κάτι τέτοιο;
Πέρα όμως από το αφήγημα που καλλιεργεί ο Ρώσος πρόεδρος, ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ επανέρχεται και αναφέρει πως «αν η Ουκρανία κερδίσει, η Ρωσία θα διαμελιστεί, θα διαλυθεί». Αυτό είναι ένα σενάριο, το οποίο ίσως οι χώρες της Δύσης δεν έχουν αναλύσει. Δεν έχουν καταλήξει στις συνέπειες που θα υπήρχαν σε περίπτωση που μία περιφερειακή υπερδύναμη σαν την Ρωσία διαλυόταν στα εξ ων συνετέθη.
Ο κίνδυνος του διαμελισμού
Ο πρώην πρόεδρος της Ρωσίας, Ντμίτρι Μεντβέντεφ, απέστειλε ένα σήμα κινδύνου με τον δικό του μοναδικό τρόπο. Ανέφερε πως η Ρωσία «θα γίνει κομμάτια», σε περίπτωση που χάσει τον πόλεμο. Μπορεί κανείς να αναφέρει πως ο αναπληρωτής Πρόεδρος του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας, προχώρησε σε μία ανάλυση ρίσκου της πιθανής ήττας των Ρώσων από τους Ουκρανούς.
Είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο πως τα πράγματα έχουν αρχίσει να δυσκολεύουν, καθώς η Ουκρανία αποκτά πλέον τα μέσα που χρειάζεται για μία αποτελεσματική άμυνα, ενώ την ίδια ώρα οι Ρώσοι έχουν πλέον αρχίσει να αντιμετωπίζουν προβλήματα, τόσο στην πολεμική μηχανή με ελλείψεις πυρομαχικών, όσο και στην οικονομία.
«Εάν η Ρωσία σταματήσει την ειδική στρατιωτική επιχείρηση χωρίς να πετύχει νίκη, η Ρωσία θα εξαφανιστεί, θα γίνει κομμάτια», περιέγραψε σε ανάρτησή του την Τετάρτη στο Telegram, λέγοντας πως «εάν οι ΗΠΑ σταματήσουν να παρέχουν όπλα στο καθεστώς του Κιέβου, ο πόλεμος θα τελειώσει». Ο Μεντβέντεφ σχολίασε ακόμη την ομιλία του Πούτιν για την κατάσταση του έθνους, αλλά και την ανακοίνωση ότι η Ρωσία αναστέλλει τη συμμετοχή της στη συνθήκη μείωσης των πυρηνικών όπλων New START, σημειώνοντας πως πρόκειται για «για εκπρόθεσμη και αναπόφευκτη απόφαση».
Συναγερμός στο Βερολίνο και την Ουάσινγκτον
«Η Ρωσία πρόκειται να διαλυθεί», προέβλεψε πρόσφατα ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Τσεχίας Karel Schwarzenberg, ένας εξέχων αριστοκράτης και μακροχρόνιος έμπιστος του Vaclav Havel. «Μεγάλα μέρη της θα αναζητήσουν ανεξαρτησία το συντομότερο δυνατό».
Αν και οι περισσότεροι ειδικοί λένε ότι η πρόβλεψη του Schwarzenberg παραμένει απίθανη, ο κίνδυνος να εκραγεί η Ρωσία υπό την πίεση από την αποτυχημένη επίθεσή της στην Ουκρανία έχει ωστόσο σημάνει συναγερμό από το Βερολίνο μέχρι την Ουάσιγκτον, καθώς οι στρατηγοί σκέφτονται ένα μεταπολεμικό σενάριο στο οποίο η χώρα σπάει σε ένα συνονθύλευμα των φέουδων που ελέγχονται από τους πολέμαρχους, παρόμοια με αυτά που κυριαρχούσαν στο Αφγανιστάν τη δεκαετία του 1990 ή στη σημερινή Λιβύη.
Τα σενάρια κυμαίνονται από εξεγέρσεις μεταξύ των περισσότερων από 20 εθνοτικών εδαφών της Ρωσίας που είναι πασπαλισμένες στις 11 ζώνες ώρας της χώρας έως μια πλήρης κάθοδος στο είδος της σύγκρουσης και της ανομίας που έχει κυριεύσει τη Λιβύη από την πτώση του δικτάτορα Μουαμάρ Καντάφι. Είτε θα αποτελούσε σοβαρές απειλές για την περιφερειακή σταθερότητα, με δυνητικά βαθιές συνέπειες για την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της περαιτέρω διακοπής των αλυσίδων εφοδιασμού, των συγκρούσεων μεταξύ των πυρηνικών φατριών και των νέων κυμάτων προσφύγων που φεύγουν από την αποσταθεροποιημένη Ρωσία.
Το θέμα είναι τόσο ευαίσθητο που οι αξιωματούχοι αρνούνται να μιλήσουν δημόσια για τις συζητήσεις τους ή ακόμη και να αναγνωρίσουν τον σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης τους, φοβούμενοι να δώσουν στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν ένα ευπρόσδεκτο σημείο συζήτησης και να τροφοδοτήσουν τη ρωσική υποστήριξη στον πόλεμο. (Ένα πρόσφατο γεγονός και έκθεση του Ινστιτούτου Hudson για το θέμα προκάλεσε μια οργισμένη απάντηση από τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, για παράδειγμα.)
Απέχει από την πραγματικότητα το παράδειγμα της Σοβιετικής Ένωσης
Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης τη δεκαετία του 1990 — η οποία οδήγησε στην απόσχιση χωρών όπως η Ουκρανία, η Λευκορωσία και το Καζακστάν, καθώς και χώρες της ΕΕ όπως η Εσθονία, η Λετονία και η Λιθουανία — εξελίχθηκε πιο ειρηνικά, αλλά απέχει πολύ από την ανάλογη αναταραχή από την οι περιφέρειες σήμερα δεν θα αντιμετώπιζαν πιο δυναμική απάντηση.
Η δομή της Σοβιετικής Ένωσης έκανε τη διάσπασή της σχετικά απλή από νομικής απόψεως. Αντίθετα, η Ρωσική Ομοσπονδία είναι μια ενιαία χώρα με πολύ ισχυρή κεντρική διοίκηση. Σε αντίθεση με τη Σοβιετική Ένωση, όπου οι μισοί πολίτες ήταν μη Ρώσοι, το 80 τοις εκατό του πληθυσμού της σύγχρονης Ρωσίας αποτελείται από Ρώσους.
Ο πιο σημαντικός παράγοντας που απέτρεψε την αιματοχυσία το 1991 ήταν ότι η Ρωσία δεν αντιτάχθηκε στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι είτε ο Πούτιν είτε ένας πιθανός διάδοχος θα στέκονταν άπραγοι – ή ότι η πλειοψηφία του πληθυσμού θα τους το επέτρεπε – εάν περιοχές όπως το Μπασκορτοστάν στα νότια Ουράλια ή η Σιβηρία, το «σεντούκι» του θησαυρού της Ρωσίας, όπου οι περισσότεροι είναι φυσικό οι πόροι ήταν θαμμένοι, προσπάθησαν να αποκοπούν.
Μια ανησυχία μεταξύ των δυτικών σχεδιαστών είναι ότι εάν ο πόλεμος στην Ουκρανία τελειώσει με την ήττα του Κρεμλίνου -όπως ελπίζουν οι περισσότεροι- οι Ρώσοι στρατιώτες θα επιστρέψουν στα σπίτια τους και θα συνεχίσουν τον αγώνα εκεί, συμβάλλοντας στην αποσύνθεση της χώρας.
Επικίνδυνη η ρωσική κατάρρευση για το πυρηνικό οπλοστάσιο
Αυτό που κάνει την πιθανότητα μιας ρωσικής κατάρρευσης τόσο ανησυχητική είναι, φυσικά, το πυρηνικό οπλοστάσιο της χώρας – έναν στρατηγικό άσο στο μανίκι που ο Πούτιν έχει επανειλημμένα αναφέρει τους τελευταίους 12 μήνες. Την Τρίτη, ο Ρώσος πρόεδρος ανακοίνωσε ότι ανέστειλε τη συμμετοχή της Ρωσίας στη Νέα Συνθήκη START, το τελευταίο σύμφωνο ελέγχου πυρηνικών όπλων μεταξύ Μόσχας και Ουάσιγκτον.
Εν όψει της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους δεν ήταν καθόλου αισιόδοξοι για την πυρηνική απειλή. Οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ προειδοποίησαν εκείνη την εποχή ότι τα τακτικά πυρηνικά όπλα, θα μπορούσαν να καταλήξουν στη μαύρη αγορά, εάν δεν ληφθούν μέτρα για την ασφάλειά τους. Ενώ η Ουάσιγκτον καλωσόριζε την ανεξαρτησία των κρατών της Βαλτικής, υπήρχε βαθιά ανησυχία ότι τμήματα του σοβιετικού πυρηνικού οπλοστασίου θα μπορούσαν να πέσουν σε λάθος χέρια σε άλλες γωνιές της αυτοκρατορίας, συμπεριλαμβανομένου του Καζακστάν και της Ουκρανίας, με καταστροφικές συνέπειες.
Αυτή είναι μία από τις μικρότερες απειλές στη Ρωσία σήμερα για τον απλό λόγο ότι δεν υπάρχουν πυρηνικά όπλα στις πιθανές αποσχισμένες περιοχές, σύμφωνα με δυτικούς αναλυτές. Η πιο ανησυχητική προοπτική είναι το ξέσπασμα της σύγκρουσης μεταξύ των μελών του ρωσικού κατεστημένου και ο αγώνας για τον έλεγχο των ενόπλων δυνάμεων. Πολιτικές διαμάχες έχουν ήδη ξεσπάσει μεταξύ του αρχηγού της ομάδας Wagner, Prigozhin, και του Ρώσου υπουργού Άμυνας, Sergei Shoigu, και του αρχηγού του γενικού επιτελείου των ενόπλων δυνάμεων, Valery Gerasimov.
Ποιος θα ήταν ο ρόλος της Κίνας σε περίπτωση αποσύνθεσης
Ένα μεγάλο ερώτημα σε κάθε σενάριο ρωσικής αποσύνθεσης είναι τι ρόλο θα έπαιζε η Κίνα. Ενώ η αστάθεια στον πλούσιο σε πόρους γείτονά του θα έδινε στο Πεκίνο πολλές ευκαιρίες για να τροφοδοτήσει την μεγάλη όρεξή του για πρώτες ύλες, από φυσικό αέριο μέχρι ποτάσα, οι περισσότεροι παρατηρητές πιστεύουν ότι δεν θα επιδιώξει να ξαναχαράξει τα σύνορα της Ρωσίας.
«Η Κίνα θα είναι πολύ προσεκτική», είπε ο Krastev.
Ούτε είναι πιθανό να υπάρξει μεγάλη ζήτηση από τους ντόπιους ρωσικούς πληθυσμούς στη Σιβηρία ή αλλού να αναζητήσουν την κινεζική κυριαρχία. Οι εξωτερικές περιοχές της Ρωσίας είναι γενικά φτωχές και βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην κεντρική διοίκηση της Μόσχας για χρήματα, ένας ακόμη λόγος για να μην κινηθούν κατά της κεντρικής διοίκησης.
Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι ενώ ο διαμελισμός της Ρωσίας μπορεί να εξακολουθεί να είναι ένα γεγονός χαμηλής πιθανότητας, δεν είναι κάτι που οι δυτικοί σχεδιαστές μπορούν να αντέξουν οικονομικά να αγνοήσουν. Καθώς οι παρατηρητές της Ρωσίας συζητούν τις προοπτικές για την «αποαποικιοποίηση» της χώρας, δεν πρέπει να απορρίψουν την πιθανότητα ότι η προσπάθεια του Πούτιν να ανασυνθέσει τη χαμένη αυτοκρατορία του Κρεμλίνου θα μπορούσε να καταλήξει να του κοστίσει τουλάχιστον ένα μέρος της επικράτειάς του.
