Κατάρ: Γυναίκες υπό την ισόβια κηδεμονία των ανδρών
Από τις παλαιότερες αποκαλύψεις για δωροδοκίες αξιωματούχων της FIFA στην ανάθεση του Μουντιάλ 2022, έως το εν εξελίξει μέγα-σκάνδαλο διαφθοράς Qatargate στην… «Ευρώπη των αξιών», ως «μαύρο» φόντο ήταν και παραμένει το μακρύ ιστορικό παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Κατάρ.
Με το πέσιμο της αυλαία της πιο αμφιλεγόμενης διοργάνωσης στα χρονικά της FIFA, έρχεται και η ώρα του απολογισμού.
Αν μη τι άλλο, μεταξύ γκολ και θεάματος υπήρξε ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της διεθνούς κοινής γνώμης για τη μεταχείριση των μεταναστών εργατών και τη θυσία τους στον «βωμό» μιας από τις «μεγαλύτερες γιορτές του αθλητισμού».
Έστω και μετ’ εμποδίων, το μήνυμα της εκστρατείας για τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας ακούστηκε από τα εδάφη μιας σκληροπυρηνικής μοναρχίας του Κόλπου, όπου η ομοφυλοφιλία είναι παράνομη και βάσει της ερμηνείας του ισλαμικού νόμου, της Σαρία, οι παραβάτες δύναται να τιμωρηθούν ακόμη και με τη θανατική ποινή.
Όμως στο φόντο όλων αυτών εν μέρει επισκιάστηκε ένα εξίσου ακανθώδες θέμα στο εμιράτο: αυτό των δικαιωμάτων των γυναικών, που περισσότερο έδειξε να «εξωραΐζει» για το θεαθήναι, παρά να αναδεικνύει η ιστορική πρώτη διαιτησία αγώνα στο Μουντιάλ ανδρών από γυναίκα, τη Γαλλίδα Στεφανί Φραπάρ, μάλιστα ηγούμενη της πρώτης αποκλειστικά γυναικείας ομάδας διαιτησίας σε Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου…
Υπό την κηδεμονία των ανδρών
Όπως και στη Σαουδική Αραβία, έτσι και στο Κατάρ ο ουαχαμπισμός -μια υπερσυντηρητική μορφή του σουνιτικού Ισλάμ- είναι ενσωματωμένος με θεσμικό τρόπο στην κοινωνία.
Αν και στο Σύνταγμα του εμιράτου κατοχυρώνει την ισότητα μεταξύ των πολιτών του, στην πράξη οι γυναίκες υφίστανται βαθιές διακρίσεις και περιορισμό των ατομικών ελευθεριών.
Αυτά, σε μια χώρα όπου μόλις το 12% των συνολικά 2,9 εκατομμυρίων κατοίκων της είναι και πολίτες της, με τους άνδρες να υπερισχύουν αριθμητικά σε αναλογία σχεδόν 3 προς 1.
Ανεξάρτητα από το εάν φορούν μαντίλα και την παραδοσιακή ολόσωμη αμπάγια -κάτι που σαφώς συνίσταται- οι γυναίκες ζουν επί της ουσίας υπό ένα κατασταλτικό καθεστώς ανδρικής κηδεμονίας, (συνήθως πατέρα, συζύγου ή αδελφού).
Εκ του νόμου -του ισλαμικού εν προκειμένω- οι ανύπαντρες μέχρι την ηλικία των 25 ετών πρέπει να έχουν τυπικά άδεια του άρρενα κηδεμόνα τους για να ταξιδέψουν στο εξωτερικό, ακόμη και για σπουδές.
Το ίδιο ισχύει και για να παντρευτούν, ανεξαρτήτως ηλικίας και πρότερης οικογενειακής κατάστασης. Εάν παντρευτούν ξένο υπήκοο, δεν μπορούν να μεταβιβάσουν την εθνικότητά τους στα παιδιά τους. Εάν είναι οι ίδιες αλλοδαπές, βασίζονται στους συζύγους τους για την άδεια διαμονής στη χώρα.
Αν και ο οικογενειακός νόμος απαγορεύει την ηθική ή σωματική επίθεση από συζύγους κατά συζύγων, η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί συχνό φαινόμενο. Όμως δεν ποινικοποιείται και σπάνια καταγγέλλεται, καθώς θεωρείται κοινωνικό στίγμα.
Οι νομικές δυνατότητες των γυναικών να προσφύγουν εν τω μεταξύ στο δικαστήριο για έκδοση διαζυγίου είναι πολύ περιορισμένες. Οι άνδρες πολίτες του Κατάρ αντίθετα μπορούν να έχουν έως και τέσσερις συζύγους και να χωρίσουν χωρίς καν να ενημερώσουν.
Ακόμη κι έτσι, παραμένουν οι κηδεμόνες των παιδιών, με τις μητέρες να μην έχουν δικαίωμα να παίρνουν αποφάσεις ακόμη και για την εκπαίδευση ή την ιατρική περίθαλψη των τέκνων. Το ίδιο ισχύει μάλιστα και σε περίπτωση χηρείας.
Ένας πολλαπλός βιασμός
Μαζί με την ομοφυλοφιλία, εν τω μεταξύ, παράνομες θεωρούνται εν γένει οι σεξουαλικές σχέσεις εκτός γάμου. Ως εκ τούτου, ανύπαντρες γυναίκες που μένουν έγκυες αντιμετωπίζουν ποινική δίωξη και ποινή φυλάκισης έως και 7 χρόνια.
Ακόμη και θύματα βιασμού -συμπεριλαμβανομένων των αλλοδαπών- μπορεί να αντιμετωπιστούν ως εγκληματίες. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή της 28χρονης Πάολα Σιετεκάτ.
Μεξικανή υπήκοος, μουσουλμάνα στο θρήσκευμα και οικονομολόγος στο επάγγελμα, πήγε στο Κατάρ το 2020 για να εργαστεί στην Ανώτατη Επιτροπή Παράδοσης και Κληρονομιάς: φορέα που ιδρύθηκε στο εμιράτο ενόψει του Μουντιάλ.
Τον Ιούνιο του 2021 κατήγγειλε ότι βιάστηκε μέσα στο διαμέρισμά της. Ως δράστη κατονόμασε έναν Λατίνο συνάδελφό της, ο οποίος επίσης εργαζόταν στο Κατάρ.
Με ιατροδικαστική βεβαίωση και συνοδεία του μεξικανού Προξένου, η Πάολα ανέφερε το περιστατικό στις αρχές του Κατάρ. Ωστόσο η υπόθεση γρήγορα μετατράπηκε σε έρευνα σε βάρος της.
Όπως προέκυψε, ο συνάδελφός της -εργένης και ο ίδιος- είχε καταθέσει ότι έβγαινε ραντεβού με τον Πάολα και ότι μπήκε στο διαμέρισμά της με τη δική της συγκατάθεση.
Δεδομένου ότι οι μαρτυρίες των ανδρών μετρούν διπλά από αυτές των γυναικών, ο καταγγελλόμενος ως βιαστής αφέθηκε προσωρινά ελεύθερος. Στην 28χρονη ζητήθηκε μέχρι και τεστ παρθενίας.
Κατά τη διάρκεια της τρίωρης ανάκρισής της, ο δικηγόρος που της ανατέθηκε την συμβούλεψε να παντρευτεί τον βιαστή της για να αποφύγει την ποινική δίωξη.
Πριν καταδικαστεί, η Πάολα κατάφερε να φύγει από το Κατάρ με τη βοήθεια του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και του οργανισμού του Παγκοσμίου Κυπέλλου όπου εργαζόταν, συνεχίζοντας τον αγώνα για τη δικαίωσή της από το Μεξικό.
Βήματα μετ’ εμποδίων
Στην μοναρχία του Κατάρ, οι αρχές κάνουν λόγο για σημαντικά βήματα στην ενίσχυση του ρόλου των γυναικών, προβάλλοντας μια σειρά από στοιχεία.
Πράγματι, ο αριθμός των φοιτητριών είναι πλέον διπλάσιος από αυτό των φοιτητών στα πανεπιστήμια του εμιράτου.
Οι γυναίκες οδηγούν. Σχεδόν οι μισές εργάζονται, κυρίως στον δημόσιο τομέα. Έχουν γίνει πρέσβεις του Κατάρ και υπουργοί (τρεις στη σημερινή κυβέρνηση, έναντι 15 ανδρών, αρμόδιες για τα χαρτοφυλάκια Υγείας, Παιδείας και Οικογένειας).
Πέρυσι, ο Σεΐχης Ταμίμ μπιν Χαμάντ αλ Θάνι διόρισε δύο γυναίκες στη συμβουλευτική συνέλευση του Κατάρ, γνωστή ως Συμβούλιο της Σούρα.
Όμως στις πρώτες βουλευτικές εκλογές στο εμιράτο, το 2021 -και χωρίς τη συμμετοχή κομμάτων- δεν κέρδισε ούτε μια γυναίκα υποψήφια, προς επίρρωση της μειωμένης αναγνώρισης του ρόλου τους στη χώρα.
Αν και οι νόμοι εγγυώνται το δικαίωμα ίσης αμοιβής για γυναίκες και άνδρες πολίτες του Κατάρ, οι μισθολογικές διαφορές παραμένουν σε πολλές περιπτώσεις χαώδεις. Το ίδιο ισχύει και για την προοπτική ανέλιξης σε θέσεις ευθύνης.
Οι γυναίκες χρειάζονται επίσης άδεια από άνδρα κηδεμόνα για να εργαστούν στην κυβέρνηση και σε ιδρύματα. Υποχρεούνται, δε, να ακολουθούν αυστηρούς ενδυματολογικούς κανόνες.
Ενδεικτική της πραγματικής κατάστασης είναι η 137η θέση, σε σύνολο 146, που κατέχει σήμερα το Κατάρ στον Παγκόσμιο Δείκτη Χάσματος μεταξύ των Φύλων του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, μόλις έξι θέσεις πάνω από το Ιράν από εννέα από το Αφγανιστάν, που είναι το τελευταίο.
Από πέρυσι εν τω μεταξύ, σε 103σέλιδη έκθεση, η οργάνωση Human Rights Watch (HRW) έχει καλέσει το εμιράτο να κάνει μια σειρά νομικών βημάτων για την εξάλειψη των σοβαρών διακρίσεων σε βάρος των γυναικών, με πρώτο την κατάργηση της ανδρικής κηδεμονίας.
Μέχρι και τώρα ωστόσο οι συστάσεις έχουν πέσει στο «κενό» και η κατάσταση -όπως είπε χαρακτηριστικά μια 40χρονη Καταριανή στο HRW- παραμένει σαν μια «συνεχής καραντίνα» για τις γυναίκες στο εμιράτο.
